¿Por qué o cola-cao non está no dicionario? Lingua galega e marcas
rexistradas é o título dun excelente traballo lingüístico publicado na
Editorial TOXOSOUTOS (Noia, 2010) escrito por Noemí Álvarez e María
Rey, profesoras de Lingua e Literatura Galega, cun exclarecedor limiar
da autoría de María Álvarez de la Granja, quen indica atinadamente unha
constatación que se produce na dinámica das lenguas vivas (nas que as
palabras nacen, se reproducen –v.g.: o substantivo femenino "oferta",
neta do verbo "ofrecer", pariu o verbo ofertar– e morren) cando afirma
que "os dicionarios sempre van un pasiño atrás da sociedade" e engade
que "non é menos certo que palabras como velcro ou hula-hop poderían
ter xa un oco nos dicionarios Galegos".
En efecto, os dicionarios
escríbense con cautela. Vexo cabal que así sexa porque hai palabras que
estiveron de moda pero tiveron unha efémera existencia, poño por
exemplo os madelmans, figuras articuladas de gran éxito entre os
rapaces dos anos setenta pero que desapareceron, substituidos polos
playmóbiles dos anos oitenta que seguen, trinta anos despois, facendo
as delicias dos nenos e nenas. O madelman non figurará xamais nos
dicionarios porque non gozaron do tempo suficiente para o seu
asentamento léxico pero si o farán os playmóbiles. O que non é
comprensible é que determinadas marcas comerciais que levan
lexicalizadas desde hai décadas aínda non figuren nos dicionarios, en
todos os dicionarios: cola-cao, mecano, crómer, rimel, cláxon,
futbolín, vaselina, nailon, neopreno, betadine, bollicao, coca-cola,
barbie, duralex ou thermomix, por poñer uns poucos exemplos.
A
dinámica que seguiron as autoras deste exhaustivo, serio e ameno
traballo é o da análise dun determinada palabra, por exemplo ferodo,
explicando a súa etimoloxía, a composición material do produto,
pormenorizando en que dicionarios galegos aparece, se está recollido ou
non no CORGA (Corpus de Referencia do Galego Actual) e cal é a súa
utilización na fala habitual como marca registrada xa lexicalizada.
Engaden, ademais, exemplos do seu uso por parte dos escritores/as nas
súas obras.
Quizais un mozo de agora non entenda á primeira se lle
dicimos que con esta chuvia hai que sair de casa co plexiglás ou cun
puimadoro, ou que é complicado mover o hula-hop na cintura, pero
entenderá axiña se lle digo que me gustan moito os donuts, moito máis
ca os gusanitos que, como din as autoras, xamais deberán traducirse por
"vermiños". O libro está impregnado de rigor e de amenidade.
Como
modesta aportación indicarei que a palabra gramola debeu ser unha marca
comercial, cantada por Carlitos Gardell no famoso encontro amoroso a
media luz nun pisiño que puxera a construtora Marple (seguramente
patrocinadora do disco) e no que había un gato de porcelana e "una
Gramola (sic) que llora dulces tangos al amor". Así, con maiúscula,
está escrita nunha partitura que conservo. Gramola, pois, sería unha
marca, como Radiola, a filial de Philips.
Ao cabo, a proposta das
autoras é a dinamización dos dicionarios coa inclusión destes termos
comerciais xa lexicalizados e, como indica María Álvarez de la Granja,
o establecemento duns criterios de estandarización ortográfica na
Lingua Galega.
Esta obra de Noemí Álvarez e María Rey ocupará un
lugar preferente na miña biblioteca porque me axudará no meu oficio de
escritor. Un pracer a súa lectura para todos/as os que amamos do mundo
das palabras.