Di Olga Novo que poesía é choque brutal que muda a nosa pel. Supuración da experiencia profunda. Corrente de lava que nos expulsa de nós mesmos. Vida, e non só exercicio literario. E así é o seu novo libro, Cráter, que Toxosoutos acaba de tirar do prelo. Obra fervenza, como todas as súas. Torrencial. Volcánica. A autora anunciara xa n"A teta sobre o sol que a súa arela era máis a intensidade que a perfección. E niso anda.

E non é a única. Ela mesma explica que todos os poemas do mundo están conectados por unha sorte de sondas subterráneas. Fíos invisibles. Diálogos múltiples. E debe de ser certo. Cráter amosa confluencias con outros dous poemarios que chegaron recentemente ás librarías, ambos editados por Espiral Maior: Acuática Alma de Marta Dacosta e Leopardo son de Pilar Pallarés. Alén de diverxencias xeracionais.

OLGA NOVO (Vilarmao, A Pobra do Brollón, 1975) é unha coñecida poeta e ensaísta licenciada en Filoloxía Galega pola Universidade de Santiago de Compostela. Mañá presentará na súa terra natal o poemario ‘Cráter’.

En que consiste a obra?

É un libro de poemas que exalta a beleza, a vida e o amor como motivos de liberación humana integral. O título ten que ver coa miña propia concepción da poesía. Un cráter pode ser a boca dun volcán e tamén producirse, coma os cráteres da lúa, polo impacto dun corpo astral. Para min a poesía é un impacto e é ao mesmo tempo a posibilidade íntima de expansión do sentir e do pensamento, é dicir, da linguaxe profunda. Así, o libro contén catro partes que constitúen os síntomas dunha erupción volcánica: Cinsa, Pedras, Lava e Rocha metamórfica. A cinsa, o corazón do libro, trata sobre o abandono, por parte dos poderes políticos, do noso mundo rural galego. É un canto á beleza que se extingue, e cántoa como valor de resistencia e supervivencia. Co noso mundo rural vaise unha cultura, e con ela a nosa lingua. Os e as poetas, que vemos e amamos a beleza e a vida, non podemos ollar para outro lado. Dándolle lugar en min a este mundo de algún modo fágoo revivir. Neste libro hai moitas elexías, declaracións de amor a seres que xa non están, pero hai tamén unha proclama rotundamente vital, libertaria, optimista e que loita sen descanso pola felicidade e o progreso humanos.

Que supón presentar en Brollón?

Esta presentación é un verdadeiro pracer poético para min porque neste acto non haberá só a presentación do meu libro, senón que estaremos xuntas tres xeracións poéticas de Brollón: o brindeiro Pepe de Forgas, unha marabilla da poesía de tradición oral, que estará acompañado á zanfona por Xosé Maceda; e ademais contaremos coa lectura poética dos nenos gañadores do concurso de poemas de Nadal, Sheila Leiras, Iago López e Joel Fernández. Unha xornada de Poesía Nosa para disfrutar.

Precisamente a casa da cultura da Pobra do Brollón leva o seu nome dende hai un tempo.

É unha honra que o meu nome represente a cultura no lugar no que nacín, obviamente. Nese meu nome en realidade hai moitos outros nomes de persoas que traballan decote polo progreso do pensamento e o avance da cultura, da escrita e da non escrita.

Como recorda o día do nomeamento?

Con moito agarimo, polo afecto de tódalas persoas que alí estaban acompañándome e pola valentía dunha corporación municipal de esquerdas que estaba a dar nome e voz, a través de min, á xuventude progresista de Galicia, a unha muller nova, a unha creadora do lugar, de familia humilde.

Nesa xornada houbo un momento especial no que recordou a catro veciños de Brollón.

Foi para min o momento máis especial, eu nomeei á corporación municipal do 36, en nome da memoria que proclama a verdade e a xustiza cos xustos asasinados e silenciados polo fascismo. Porque no meu nome tamén debía estar o deles.

Non é a primeira vez que ten un recoñecemento dos veciños xa leu o pregón das festas de Monforte.

Si, no 2008. Foi tamén un pracer e unha honra para min poder desexarlle aos veciños a ‘Ledicia de Lemos’.

Recuperando a súa faceta de poeta. Como foron os primeiros pasos nese eido?

Empecei a escribir de moi nena, cando xa sabía de memoria os poemas daqueles libros de texto dos meus irmáns e entón decidín escribilos eu para que non se me acabaran nunca… na fonte de Vilarmao, na casa, nos soutos e nos lameiros. Co natural pracer dun xogo necesario que xa non me ía abandonar. Porque a poesía ía comigo vendo a beleza do mundo e sentindo todo de todas as maneiras, como di o poeta Fernando Pessoa. Ir cara á poesía foime algo natural, como para o corvo ir beber a gota que calmará a súa sede; para min ser poeta foi simplemente ser eu.

Tiña dificultades para acceder á poesía?

Accedía á poesía cada mañá esperando o transporte escolar, uns minutos de escoita do grilo ou dun paxaro. Accedía a ela de forma natural, como supoño que fixeron tódolos poetas populares dos que non gardamos nome pero si memoria a través dos seus cantos. Á poesía profunda, para quen a sabe ver e quen a ama, accédese pola vida e non polos libros.

Como recorda a publicación do seu primeiro libro, A teta sobre o sol?

Como un proxecto editorial fermoso levado a cabo por poetas entusiasmados e xenerosos que me deron a posibilidade de amosar ao mundo aquel meu mundo, a miña ollada, a miña forma de respirar o osíxeno do amor, da vida, da beleza, da liberdade.

Vinculase a súa poesía o erotismo, como valora esa relación?

Na miña poesía hai unha profunda proclama erótica no senso en que eu celebro a plenitude da vida, e polo tanto tamén a do corpo e a dos sentidos todos. A felicidade dos seres é o que verdadeiramente importa, e ninguén é feliz se non é libre, e ninguén é libre se reprime o seu sentir. Eu canto ao erotismo como canto a terra, o pensamento, a lucidez, a rebeldía, os lugares e o amor, porque a poesía é a beleza múltiple e plural do mundo e nela cabe todo e nela cabemos todos e todas.

Combina a poesía coa docencia. Son mundos compatibles?

Por suposto. A poesía é compatible coa vida e sen ela non existe, polo tanto, con paixón e ledicia todo vai adiante. Ademais incluso a docencia me ten inspirado algún poema de agradecemento ao meu alumnado. O profesor tamén debe aprender dos seus alumnos e alumnas. Como dicía o poeta lugués Luis Pimentel: «o poeta é un mestre sin ira».

Cales son os seus plans de futuro no mundo da literatura?

Van sempre da man da miña vida: a procura dunha existencia plena no ético, no estético e no emocional. Poesía Amor e Liberdade. Facer feliz a quen me fai feliz e ir facendo con calma pero sen pausa o lento traballo pacífico do progreso do pensamento. Para que a utopía teña o seu lugar neste mundo, hai que seguir soñando e proclamar o soño: ese é o deber dun poeta.

DE PRETO «Síntome guímara, sei que son de todas as partes»

Que recordos ten de Vilarmao? Este 2012, no que decidín coller un ano sabático para rematar algúns proxectos literarios e de investigación, estou a vivir en Vilarmao, co cal pode dicirse que os recordos da infancia e a adolescencia se mesturan co día a día, feliz de espertar cos paxaros e coa xeada que cobre os lameiros; feliz de ter aos meus pais tan preto de min, exultante de plenitude ao concordar o soño coa realidade, vivindo no lugar que quero, e a carón de quen quero, meu mellor amigo, facer cabanas, escaparme á fonte soa para escribir sonetiños; a paixón de aprender na escola; ler a Kafka coa miña irmá mentres gardabamos as vacas; o recendo do pan saíndo do forno; os poemas que me recitaba miña mai cando eu tiña tres anos... as mans do meu pai volvendo do frío. Que nota de falta cando está fóra? Cando estou fóra disfruto de estar fóra. Un sempre leva o seu lugar canda un, e creo que é moi positivo coñecer outras culturas e saír dun mesmo. Eu son universalista, a apertura non está reñida co enraizamento, máis ben aliméntanse. Precisamente porque me sinto guímara, sei que son de todas partes.

A obra amosa unha clara preocupación polo futuro deste tipo de alumnado e insta os docentes a ser conscientes da importancia do labor diario e da responsabilidade que teñen encomendada, poñendo nas súas mans o funcionamento dun servizo público que se establece como dereito fundamental.

Aínda que a súa profesión sexa a de enxeñeiro técnico agrícola, Alberte Momán (Ferrol, 1976), é escritor. Agora acaba de publicar “Os quilómetros que percorremos dende aquela” (Toxosoutos) unha indagación nos conflitos íntimos estruturada en tres partes que conforman tres relacións sentimentais e humanas. Unha poetización da existencia cotiá sobre a que Momán sinala: “Non se trata de poesía erótica, como se ten sinalado atendendo á miña traxectoria. O libro fala das relacións humanas con tres persoas, e nesas relacións hai erotismo, do que falo como un elemento cercano á existencia, pero tamén doutros elementos de calquera parella ao longo do día común, como o traballo, que tanta influencia ten sobre as persoas”. En canto ao estilo, Momán asume unha forte carga visual na súa poesía e neste “Os quilómetros que percorremos dende aquela”. Así, na última parte ten moita influencia a película “In the mood for love”, do director Wong Kar-Wai, a través do seu protagonista Su Liz-Hen. “Creo que as referencias visuais son comúns a moitos autores contemporáneos. Eu pretendo crear imaxes suxerentes, comprensibles para calquera lector amais da referencia e paralelismo a unha obra concreta como, neste caso, ‘In the mood for love’, que ten bastante peso na terceira parte do libro”. Ao tratarse de relacións persoais podería pensarse que o poeta ferrolán fala en clave autobiográfica, algo que el nega. “Na literatura mestúrase o que é real e o que é fición. Ista non é unha narración histórica”. Alberte Momán respira literatura. Esparexida pola súa obra figuran libros e colaboracións en numerosos libros e revistas, sen perder o contacto coa súa terra. “Procuro colaborar coa revista Atenea, do Ateneo Ferrolán”, avisa como xeito de manter as súas raíces. No eido literario continúa a traballar dentro colectivo “A porta verde do sétimo andar”, que fai recitais e actividades por vilas e cidades galegas, e incluso hai pouco visitou Madrid. “O colectivo ten a faceta editorial: os Q de Vián Cadernos. Trátase dun proxecto do colectivo que busca incidir na visibilidade da produción artística galega. Esta colección nace con afán de continuidade. Xa saíron traballos de Rosa Enríquez, Kiko Neves ou unha obra miña e de Alba Méndez sobre Rosalía de Castro, entre outros traballos. Resulta estimulante dar a coñecer novas propostas”.   Imaxinación > En canto ao futuro, Momán agarda presentar “Os quilómetros que percorremos dende aquela” en Ferrol, quizais o mes próximo. Xa, ao longo do ano, sairá o seu regreso á narrativa. “Trátase dun libro de relatos breves que sairá en Sotelo Blanco. Son historias moi breves, moi pouco descritivas e que piden a intervención do lector, da súa imaxinación. Son historias que tratan de suxerir máis que describir, algo que me gusta máis”, confesa.

"somos fame/ tamén/ para o soño". Haikus, coma este. Poemas longos e curtos. Algo de prosa. Todos teñen o seu espazo en Os quilómetros que percorremos dende aquela, (Toxosoutos), o novo libro de Alberte Momán. Unha obra na que o autor ferrolán amosa como a súa voz poética sigue medrando. Cada vez máis limpa, no estilo. E cada vez máis rica, na expresión. Non é a primeira vez que Alberte Momán fai literatura erótica. Xa gañara o Illas Sisargas con Baile Átha Chiath no 2008 e o Narrativas Quentes por O lobo da xente. En Os quilómetros que percorremos dende aquela volve explorar o amor, na súa cotianeidade. As súas distintas etapas. Tamén o desamor. A ausencia. A dor da despedida.  Pero segue a ser recoñecible, neste libro, o Momán máis político: menos visible aquí, porén, que en, por exemplo, A crise irredutible. "recorro ás vontades da propiedade privada/ que sente un desprezo tenaz/ contra a forza de traballo", di. Ou "o que me lembra un detalle de min mesmo/ desa escura pero esperanzadora/ condición de neofalante/ a ironía máis cruel/ ou o sarcasmo/ abrollan dos meus beizos na lingua do imperio". Do mesmo xeito que en Sermos un, a obra coa que gañou o premio de poesía Aurelio Aguirre, sosteñen este texto forzas opostas: o amor e a xenreira. Só que do amor tamén se amosan as súas distintas caras: paixón, soidade, dependencia... Como se pon de manifesto, unha vez máis, a febleza do sistema económico e político que nos constrúe: "tan só coa verticalidade dos meus versos/ son quen de definir á esquerda deste país/ que crin recuperar/ neste traballo/ que comezo/ con retardo/ a comprender/ detestando a miña figura ambigua/ intrascendente", escribe. "vivimos a nosa/ propia/ Perestroika/ perdidos na postmodernidade", di noutro lugar dun poemario estruturado en partes independentes e interrelacionadas. Momán forma parte do moi activo colectivo "A Porta Verde do Sétimo Andar", co que publicou non hai moito outro libro, "De Castro", no que el mesmo e Alba Méndez achegan a súa visión sobre a obra de Rosalía. Esta obra abría o selo "Q de Vian Cadernos", creado para ser un punto de encontro da produción artística de toda a lusofonía. Coma el, moitos outros membros do colectivo amosan o ronsel da poesía que se deu en chamar dos 90. Un tipo de creación no que as inquietudes sociais e políticas están moi presentes. Pero doutra maneira.

Ás caladas, sen se mexer moito nin armar boureo, Alberte Momán vai consolidando unha traxectoria singular no actual panorama literario galego. Narrador (O lobo da xente, 2003) e, sobre todo, poeta (O alento da musa, 2007; Baile Àtha Cliath, 2008; Erótica, 2008; Ferrol e o que queda por chover, 2008; A crise irredutible, 2009; Por unha palabra tan só. Poema para @s máis nen@s, 2010), este ferrolán de nacenza e lugués de adopción acaba de publicar Os quilómetros que percorremos dende aquela, longo poemario que se insire na colección Letra inversa da Editorial Toxosoutos e que constitúe un complexo tratado sociolóxico en verso.

Os tres bloques de sentido ao redor dos cales xira o tecido poemático da obra preséntannos universos relacionais definidos pola súa problematicidade. Son, estes, mundos do amatorio onde a ausencia, a soidade e o silencio pairan derredor e teñen de ser esconxurados pola brasas de Eros. Hai, pois, un latexar de amor-odio viscerais que some os protagonistas nunha vivencia agónica e enfermizamente dependente.

Agora ben, non sempre Amor é neste libro un deus castigador. Tamén hai relanzos para a admiración sensual, a correspondencia anímica, o proxecto compartido.

Mesmo poden descubrirse oasis nos que o amatorio pasa puntualmente a segundo plano e a afirmación social ou a descrición do cotián gañan forza por momentos.

Mais o que fai xenuína a escrita de Momán é esa súa estilística na que os textos grelan multiformes, a un tempo unitarios e diversos, compartindo idéntica retórica e selección léxica, equivalente metafórica, pero concretándose ora en haikus ora en poemas en prosa ora en poesías breves ora en longos poemas de tiradas en seccións.

Amor e as súas caras, as erosións e miserias do día a día nas relacións, o inextricable da circunstancia que tantas veces nos circunda e determina, sobre todo iso e máis poetiza Alberte Momán neste seu Os quilómetros que percorremos dende aquela, libro de versos contundentes como mazas, rotundos nas referencias que se abren a inferencias pragmáticas múltiples sempre suxestivas.

Unha lectura recomendable dun poeta en progreso. Versos para a consciencia da distancia quilométrica á que, por veces, nos empurra o (des)amor.